के हो माओवाद ? को हो माओवादी ?

क्रान्तिका दुई पुराना मोडेलहरु सामन्तवादको बिरुद्द पुजीपतिवर्गको नेतृत्वमा सम्पन्न फ्रेन्च पुजिवादी क्रान्ति र पूजीवादको बिरुद्द सर्वहारावर्गको नेतृत्वमा बिकसित पुजिवादी मुलुकमा अल्पकालीन सशस्त्र विद्रोहद्वारा सुरुमै केन्द्रियसत्ता कब्जागरी गरियको रुसी अक्टोवर समाजवादी क्रान्ति भन्दा बेग्लै अर्थात अर्धसामन्ती र अर्धऔपनिवेशिक चीनमा सर्वहारावर्गको नेतृत्वमा साम्राज्यवाद द्वारा संरक्षित सामन्तवादको बिरुद्ध दृघकालिन जनयुद्ध द्वारा गाउले शहर घेर्ने रणनीति अन्तर्गत १९४९ मा नयाढंगको पुजिवादी क्रान्ति सम्पन्न गरियो । यसलाई नै नयाजनवादी क्रान्ति नामकरण गरियो । नयाँ जनवादीक्रान्तिको मुख्य नेता र योजनाकार हुनुहुन्थ्यो कमरेड माओत्सेतुङ्ग । नयाजनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्ने र त्यसलाई समाजवाद हुदै बैज्ञानिक साम्यवाद सम्म पु(याएयर सम्पूर्ण मानव समुदायलाई नै सबै प्रकारका शोषन,दमन र उत्पीडन वाट मुक्त गर्ने कमरेड माओत्सेतुङ्ग को महानयात्रामा पार्टी भित्र र बाहिर वाट ठुला ठुला अवरोधहरु हरु आईपरे, ति अवरोधहरुलाई पन्छ्याउने क्रममा कमरेड माओत्सेतुङ्गले आफ्नै जीवनमा फेरि अर्को ठुलो क्रान्तिको नेतृत्व गर्नु पर्यो । त्यो क्रान्तिलाई नै महान सर्वहारा सास्कृतिक क्रान्ति भनिन्छ । महान सर्वहारा सांस्कृतिक क्रान्ति १९६६ देखि १९७६ सम्म दशबर्ष जारि रह्यो ।

पुजिवादी अर्थ ब्यबस्थाबाट समाजवादी अर्थ ब्यबस्थामा प्रवेश गरेपनि अधिरचनाका सबै क्षेत्रहरु जस्तै राजनैतिक , सांस्कृतिक र शैक्षिक क्षेत्रमा समाजवादीकरण गरिएन भने समाजवादको बिघटन अबस्वयंभावी नै हुन्छ ।

सामन्त, दलाल र नोकरशाही पुजीपतिवर्गको बिरुद्ध संघर्ष गर्ने क्रममा नया जनवादी क्रान्तिको पक्षमा आएका राष्ट्रिय पुजीपतिवर्ग ,पार्टी भित्रका तिनका एजेन्टहरु र तिनका बिदेशी मालिकहरु चीनलाई नयाजनवादबाट समाजवादतिर संक्रमण गर्ने र समाजवादलाई मजवुत बनाउने क्रममा तगारो बनेर उभिए । नया जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्दा पार्टीको नेतृत्वमा रहेर माओत्सेतुङ्ग संगै लडेका र त्यसपछि पार्टी र सरकारको नेतृत्वदायी अंगमा रहेका ल्यु शाओ ची र तेङ्ग स्याओ पिङ्ग जस्ता माओत्सेतुङ्ग कै सहयोद्धा नेताहरु नयाजनवाद वाट समाजवादमा संक्रमण गर्ने अभियानको बिरुद्ध उभिए । यसको वाबजुद १९५६ मा कमरेड माओत्सेतुङ्ग्को नेतृत्वमा चिन समाजवादमा प्रवेश गर्यो । पुजिवादी अर्थ ब्यबस्थाबाट समाजवादी अर्थ ब्यबस्थामा प्रवेश गरेपनि अधिरचनाका सबै क्षेत्रहरु जस्तै राजनैतिक , सांस्कृतिक र शैक्षिक क्षेत्रमा समाजवादीकरण गरिएन भने समाजवादको बिघटन अबस्वयंभावी नै हुन्छ । तसर्थ चीनमा समाजवादी अर्थ ब्यबस्था स्थापना भए पश्चात त्यही अनुरुपको अधिरचनाको आवस्यकताबोध हुनु स्वभाविक थियो । त्यसकारण त्यहाको पुरानो पुजिवादी राजनैतिक,साकृतिक र शैक्षिक प्रणालीलाई समाजवादीकरण गर्नु कमरेड माओत्सेतुङ्गको निम्ति पहिलो प्राथमिकताको बिषय बन्यो, तर परिस्थिति सहज थिएन ।

चीनका राष्ट्रिय पुजीपति र पार्टी कै मै हु भन्ने घगडान नेताहरु त्यसको बिपक्षमा थिए, र उनीहरुलाई बिस्व प्रतिक्रियावादले त साथ दीइरहेकै थियो त्यसमाथि तात्कालीन सोभियत संशोधनवादी दलका नाईकेहरु खुर्स्चोभ र ब्रेझनेभहरुले खुलियाम सहयोग गरिरहेका थिए, यो अवस्थामा अधिरचनाका सबै क्षेत्रमा समाजवादीकरण गर्न सहज थिएन । तैपनि अघि बढ्नु नै थियो ,त्यसैले यो असहजता लाई चिर्दै चीनमा पूजीवादको पुनर्स्थापना रोक्न र सर्वहारावर्गको अधिनायकत्वलाई लाई मजबुत पार्दै समाजवादलाई अघि बढ़ायर सुदृध र समृद्ध चिन निर्माण गरि बिस्व(साम्यवादको ढोका खोल्नका निम्ति कमरेड माओत्सेतुङ्गले महान सर्वहारा सास्कृतिक क्रान्तिको घोषणा गर्नु भएको थियो ।

महान सर्वहारा सास्कृतिक क्रान्तिमा हजारौ नेता,कार्यकर्ता र करोडौ चिनिया जनता मात्र होईन सिंगो चिन जुरुक्क उठेको थियो । विचारधाराको क्षेत्रमा समाजवादमा पनि बुर्जुवाबर्ग र सर्वहारा वर्ग बीच चर्को संघर्ष चलिरहन्छ । त्यसकारण समाजबाद नै सर्वहारा या बुर्जुवा कसले जित्छ तुङ्गि सकेको अवस्था होईन, ‘निरन्तर क्रान्तिमा जोड देउ ‘, ‘वर्ग संघर्षलाई कहिल्यै नबिर्स ‘ भन्ने माओवादी मान्यताका बिरुद्ध पार्टी र सरकारको नेतृत्वमा रहेर चीनमा पुजिवाद र समाजवाद मध्य कसले जित्छ भन्नेकुरा तुंगी सकेकोछ । समाजवादमा निरन्तर क्रान्ति र वर्गसंघर्षको आवस्यकता छैन । समाजवादमा पनि निजि सम्पति राख्न पाउनुपर्छ ,ब्याज लिन पाउनुपर्छ ,नोकर चाकर राख्न पाउनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्ने पुजीपति बर्गका छद्म एजेन्ट तथा चिनिया संशोधनवादका नाईकेहरु लिउ स्याओ ची र तेङ्ग स्याओ पिङ्ग सहित उनीहरुका अन्धभक्तहरु कैयौलाई महान सर्वहारा सास्कृतिक क्रान्ति कै दौरानमा पार्टी र सरकारको सबै जिम्मेवारी बाट बर्खास्त गरियो ।

लिउ ,तेङ्ग गुटले संरक्षन गरेर राखेका र समाजवादमा पनि शोषण गर्न पाईन्छ नाफा कमाउन पाईन्छ भन्ने मानसिकता पालेका ठुल्ठुला पुजीपतिहरु त सर्वहारा सांस्कृतिक क्रान्तिको तारो बने नै साथमा पुराना खराब सस्कृति ,सस्कार र बानि ब्यबहार वाट मुक्त नहुने , बद्लिएको परिस्थिति अनुरुप आफुलाई बदलेर समाजवादीकरण गर्न नसक्ने तर पार्टी र सरकारको उच्च ओहदामा बसिरहने अरु कैयौ बडे बडे नेताहरु पनि सो क्रान्तिका निशाना बने । सरल ढंगले भन्नुपर्दा कमरेड माओत्सेतुङ्गले बिस्व कम्युनिस्ट आन्दोलनमा दृघकालिन जनयुद्धको आवस्यकताबोध र त्यसको कार्यनीति र रणनीति निश्चित गर्नुभयो, वहाँले नयाँ जनवादी क्रान्ति र क्रान्ति भित्र निरन्तर क्रान्तिको सिद्दान्त प्रतिवादन गर्नुका साथै मार्क्शवादको तिन वटै संघटक अंगहरुको उच्चतम बिकाश गर्नु भयो । यसर्थमा सर्वहाराबर्गको मुक्तिको खातिर कमरेड माओत्सेतुङ्गले मार्क्शवाद लेनिनवादमा गर्नु भएको बिकास र योगदानलाई नै बिस्व कम्युनिस्ट आन्दोलनमा माओबाद या माओ विचारधारा भनियो । जुन व्यक्ति समुह या संगठनले माओत्सेतुङ्गका बिचारहरु अर्थात माओबादलाई आफ्नो पथप्रदर्शक सिद्दान्त मानेर अघि बढ्छ त्यो व्यक्ति ,समुह र संगठन नै माओवादी हो ।

भित्र अध्यारो कोठामा दलाल,तस्कर भ्रस्टाचारी, र कमिशनखोरसंग बसेर आम्दानीको भागबण्डा गर्ने तर बाहिर सडकमा निक्लेर आफुलाई माओवादी घोषणा गर्ने त्यो माओवादी होईन ।

माओवादलाई पथप्रदशक सिद्दान्त मान्दै तत्कालिन ने.क.पा. माओवादीको पहल र नेतृत्वमा भएको महान जनयुद्धको लोकप्रियता दोहन गर्दै हिजो आज कैयौ व्यक्ति,समुह र संगठनहरु सडकमा माओवादी बनेर दौडीरहेकाछन । यथार्थमा ति मध्य सबै माओवादी होईनन । भित्र अध्यारो कोठामा दलाल,तस्कर भ्रस्टाचारी, र कमिशनखोरसंग बसेर आम्दानीको भागबण्डा गर्ने तर बाहिर सडकमा निक्लेर आफुलाई माओवादी घोषणा गर्ने त्यो माओवादी होईन । दिनभरी सर्वहारा,सुकुम्वासी र किशाण ,मजदुरको श्रमको शोषण गर्ने तर बिहान बेलुकी माओवादी बनेर हिड्ने त्यो पनि माओवादी होईन । आचरण,बानि ब्यबहार ,सस्कार, सस्कृति हिडाई,बसाई ,लवाई,खुवाई ,आचार,बिचार सबै मध्य युगिन बादशाहको जस्तोछ तर उसले आफुलाई माओवादी दावी गर्छ त्यो माओवादी होईन ।

जस्ले हिजो मिलेराबाद मुर्दावाद भन्यो उसैले आज मिलेराबाद नै आजको मार्क्शवाद हो भन्छ भने अब उ माओवादी रहेन, जस्ले दिनभर माओवादी क्रान्तिको कुरा गर्छ त्यसैले रातभर प्रतिक्रियावादी ब्यबस्था अन्तर्गत कै सांसद, मन्त्रि र प्रधानमन्त्रीको सपना देख्छ भने त्यो पनि माओवादी होईन । जस्ले बोलीमा जनवाद ,समाजवाद र साम्यवाद स्थापनाको कुरा गर्छ तर ब्यबहारमा पुजिवाद्लाई मजबुत पार्ने काम गर्छ त्यो माओवादी होईन । त्यस्तै जुन संगठनले व्यबहारमा वर्नस्ताईनवाद ,काउत्सकिवाद,खुर्स्चोभवाद र तेङ्गवाद लागु गर्छ तर दस्तावेजमा माओवाद लेख्छ त्यो संगठन माओवादी संगठन होईन । जुन संगठन ब्रेझनेभ , गोर्वाचोभ र लिउ शाओ ची को बाटोमा हिड्छ तर त्यसले आफ्नो मार्गदर्शक सिद्दान्त माओवाद भन्छ त्यो माओवादी संगठन होईन । जुन संगठन ब्यबहारमा संसदबादमा चुर्लुम्म डुबेको छ र उ कहिल्यै त्यहा बाट निक्लने सम्भावना छैन तर त्यसले भाषण, प्रशिक्षणमा माओवादको कुरा गर्छ त्यो संगठन माओवादी होईन ।

भनिन्छ ‘एउटा माघले जाडो जादैन ‘ एउटा माओवादीले आफु माओवादी भैरह्नको निम्ति एकपटक मात्र होईन पटक पटकको परिक्षामा आफुलाई पास गर्न सक्नु पर्दछ । महान जनयुद्धको क्रममा माओवादी परिक्षामा पास भएको मान्छे अहिलेको परिस्थितिमा पनि उ पास नै हुन्छ भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन ।

बिगत, बर्तमान र भबिस्य यी तिन वटै चिज आ–आफ्नो ठाउमा उत्तिकै महत्वपूर्ण छन । आन्दोलनलाई बिगतमा कसले कति योगदान गर्यो रु त्यसलाई भुलेर व्यक्तिको मुल्यांकन गरियो भने त्याहा अन्याय हुन्छ, भबिस्यको सम्भावनालाई उपेक्षा गरेर निस्कर्ष निकालियो भने त्यसले आन्दोलनलाई फाईदा होईन नोक्शानी पुर्याउछ, तर मुख्यकुरा भनेको बर्तमान नै हो । बर्तमानमा कस्ले कहा के गर्दैछ ? त्यसको आधारमा को के हो ? भन्ने कुरा ठिक ढंगले ठम्याउन सकिन्छ । भनिन्छ ‘एउटा माघले जाडो जादैन ‘ एउटा माओवादीले आफु माओवादी भैरह्नको निम्ति एकपटक मात्र होईन पटक पटकको परिक्षामा आफुलाई पास गर्न सक्नु पर्दछ । महान जनयुद्धको क्रममा माओवादी परिक्षामा पास भएको मान्छे अहिलेको परिस्थितिमा पनि उ पास नै हुन्छ भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन । अबस्य उ पास भए बर्तमानमा पनि माओवादी हुन्छ फेल भए माओवादी हुदैन । बिगतमा सो परिक्षामा फेल भएको मान्छे उ सधै फेल नै हुन्छ माओवादी बन्न कहिल्यै सक्दैन भन्ने पनि होईन बर्तमानमा पास भएर उ माओवादी बन्न सक्छ, उसलाई माओवादी बन्ने अधिकार छ । हिजो कुनै कारणबश माओवादी आन्दोलन भन्दा बाहिर रहेको मान्छे उ सधै माओवादी आन्दोलनबाट बाहिर नै रहन्छ भन्ने पनि होईन । हिजो भित्र रहेका आज बाहिर जान सक्छ बाहिरको भित्र आउन सक्छ ।

हिजो जनयुद्धमा सहभागी नभएकाहरु माओवादी होईनन र उनीहरु कहिल्यै माओवादी हुन सक्दैनन् भन्ने मान्यता राख्नु गलत हो । त्यस्तै हिजो जनयुद्धमा सहभागी भएकाहरु मात्र माओवादी हुन् र उनीहरु सधै माओवादी नै रहन्छ भन्ने शोच्नु पनि गलत हो १ हिजो माओवादी बिचारमा कन्भिस नभएको मान्छे आज सो बिचारमा कन्भिस भएर असल माओवादी बन्न सक्छ ,हिजो माओवादी बिचारमा सहमत मान्छे आज सो बिचारमा असहमत बनेर पलाएन हुनपनि सक्छ । माओवादी बन्नु भनेको विचारको कुरा हो, महान जनयुद्ध लड्नु भनेको बिचारका साथै प्राबिधिक र सांगठानिक कुरा पनि हो । जनयुद्ध लडेर या न लडेर जसले माओवादी दर्शन ,विचार ,सिद्दान्त र मुल्य मान्यतालाई आफ्नो जीवन दर्शन बनायो र बनाईरहेको छ त्यो माओवादी थियो र माओवादी हो, तर माओवादी बिचारलाई पथ प्रदर्शक सिद्दान्त मान्ने संगठन एक भन्दा बढी भएको अवस्थामा जुन संगठनले माओवादलाई मार्गदर्शक सिद्दान्त मान्दै जनयुद्धको सचेत पहल गर्यो, त्यो संगठनको सदस्य जनयुद्धमा सहभागी भयो, जुन संगठनले माओवादलाई मार्गदर्शक सिद्दान्त त मान्यो, तर जनयुद्धको सचेत पहल गरेन, त्यो संगठनको सदस्य जनयुद्धमा सहभागी भएन फरक यत्ति हो ।

अन्त्यमा दोहोर्याएर दश बर्षे महान जनयुद्धको उच्च लोकप्रियताको दोहन गर्दै आफुलाई माओवादी दावी गर्ने राजनैतिक व्यापारीहरु नेपालमा कम छैनन् । महान जन युद्धमा जस्ले जुनस्तरको त्याग र बलिदान गर्यो उस्लाई त्यही स्तरमा सम्मान गरिनु पर्दछ यो निर्बिवाद सत्य हो, तर बिगतमा कसैले महान जनयुद्धमा गरेको त्याग र बलिदानकै आधारमा बर्तमानमा उसले जतिसुकै माओवादी मूल्य र मान्यता बिरोधि हर्कत गरेपनि, क्रान्ति प्रति जतिसुकै बिस्वासघात र गद्दारी गरे पनि फेरि उस्ले आफुलाई माओवादी नै हु भनि दावी गर्छ भने त्यो दावी निरर्थक हो, उ माओवादी हुदै होईन । बरु उ हुनसक्छ पुर्व माओवादी, खाओवादी, अवसरवादी, पलायनवादी, नव संशोधनवादी, संसदवादी या नव प्रतिक्रियावादी ।

(लेखक छन्त्याल, क्रान्तिकारी माओवादीका नेता समेत हुन ।)